Kosovski simboli stare srpske nošnje u naseljima Pribinića i Čečave

U pojedinim krajevima našeg naroda još se i danas očuvala stara srpska narodna nošnja, koja za folklor i etnografiju ima naročiti značaj i vrednost. Pored najstarije srpske narodne nošnje, koja se sačuvala u pojedinim mestima u Južnoj Srbiji i potiče upravo iz Dušanovog doba zatim stare živopisne nacionalne nošnje u Crnoj Gori, možemo naći i u nekim krajevima Bosne.

Tako se starinska srpska nošnja očuvala delimično u planinskim krajevima oko Ozrena, a poglavito u planinskim naseljima pitomog sela Pribinića i Čečave, koja se nalaze na domaku našeg srednjevekovnog manastira Liplja.

Kada sam nedavno bio u Pribiniću na jednoj narodnoj crkvenoj svečanosti – osvećenjeu kapele – na pribinićskom groblju, zadužbini sveštenika Stevana Dušanića, ja sam bio prosto očaran i oduševljen lepim patrijarhalnim srpskim običajima i tipičnom narodnom nošnjom.

– Vasilije B. Perović

Za ovu nošnju ne bi se moglo reći da je bogato i raskošno ukrašena narodnim motivima i vezovima, kao što je stara narodna nošnja u Crnoj Gori. Ali, ona je s druge strane mnogoznačajnija i simbiličnija, jer nosi u sebi onaj duboki tragični smisao i pečat nacionalne i kosovske etike, kojom su se napajale i zanosile narodne mase, kroz mučne i duge periode naše krvave prošlosti.

Starinska srpska narodna nošnja, u naseljima oko reke Usore, vrlo je jednostavna i prosta, bez kolorita, ali je zato mnogo prenosna, karakteristična, tako reći, donekle korotna i impresivna.

Muškarci obično nose dugu belu košulju, jednostavno sašivenu od domaćeg lanenog platna, koja doseže skoro do koljena. Preko košulje nose trobojnu tkanicu – pojas u crveno-plavo-beloj boji, crni gunj, od grubog domaćeg sukna, koji je kod svih seljaka potpuno jednako, po jednom tipu skrojen i sašiven, bez ikakvog kinđurenja i raznih nijansa, koje se opažaju kod seljaka u srezu maglajskom. Samo su ivice opšivene. Fermen – jeleče takođe nose.

Samo su svi fermeni, kod seljaka, iz ozrenske zone mnogo ukrašeniji. Tipični su dugi šalovi s resama, koje sam primetio da se u ovom kraju još nose. Ima i može se videti, još gde koji starac koji po starinskom običaju nosi dugu začešljanu kosu, zasečenu na potiljku, a koji će na crkveni zbor dojahati dobrog bosanskog konja, ogrnut u crvenu kabanicu. Kod starijih ljudi, u običaju je da se nose šubare. Za turskog vakta nosili su se crveni fesovi, bez kićanki, a katolici ih još i danas nose.

U novije vreme, mlađe generacije, mesto šubare nose šešire, a mesto opanaka kundure, dok je sve drugo seljačko. Interesantno je napomenuti, da i seljaci katolici u srezu maglajskom nose sličnu nošnju, s tom razlikom, što su kod njih na gunjevima i čakširama crveni gajtani, a kod pravoslavnih crni. Pravoslavno selo Ošve kraj Maglaja ima posve slično nošnju i kod muških i kod ženskih katoličkoj nošnji, jer s katoličkim selima graniči. Samo je razlika u tome, što pravoslavni imaju male krstiće na gunjevima, izvezene za vratom i ne nose danas fesove.

Tip srpskog seljaka u planinskom vencu oko Pribinića i Čečave većinom je mrkog, preplanulog lika, dugih brkova i svih rasnih osobina, koje daju utisak pravog dinarca, sa blagom i pitomom naravlju, pametnim i razboritim nastupom. Gostoprimstvu ovih brđana nema kraja i ravna.

Još održavaju, što se samo u Bosni danas može videti starinske patrijarhalne običaje i zajedničke bratske trpeze, koje će uvek pre početka jela sveštenik blagosloviti i nazdraviti svima domaćinima.
Dok je kod muških u Pribiniću i okolini nošnja prosta, čista i jednostavna, bez varijacija, dotle se kod ženske nošnje opaža nešto, što izaziva, ako se duže posmatra osećaj duboke tuge. Naročito ako se posmatra i studira ženska krpa (marama) koju nose na glavi, obično prebačenu preko glave, niz ramena, slično Crnogorkama, samo što ove nose mesto krpa crne velove. Ove krpe izatkane su od lana ili beza. Izrađene su prosto u četvorokutu. I nema ni jedne, koja nije sa sve četiri strane izrađena crnim florom. A to su obično, jedna ili dve crne bordure, širine do 10. santimetara.

Seljanke iz okoline maglajske, gde se takođe rasni tip našega seljaka, u nošnji i običajima neobično dobro očuvao, nose isto takve krpe, ali bez crnog okvira, što je i kod njih bio običaj ranije, ali je to posle rata sasvim izbledelo. Razlika je samo u tome, što su ženske krpe u ozrenskom kraju bile vežene crnim koncem, u narodnim motivima, a u okolini Pribinića i Čečave, mesto veza nalazi se obično crno platno.

Udate ženske nose ljetak, a to je duga crna haljina od sukna, bez rukava, slična svitnom zubunu, kojega nose Crnogorke. Za razliku od udatih žena, devojke nose bele suknene haljine s rukavima.

Ali što mi je najviše bilo začudo i interesantno jeste, otkuda takav običaj, da se u ovim zabačenim naseljima Bosne nose ovakve krpe na glavi, koje prije znače žalost i crninu, nego radost.

Kada sam upitao jednu sedu osamdesetogodišnju staricu za ovaj običaj, dobio sam klasičan odgovor: „mi smo takav običaj nasledile od naših majki, a sve od starina, i znače večitu žalost, tugu i crninu za izgubljenim srpskim Carstvom na Kosovu.“

Zaista je ovo tačno, da znači opštu narodnu žalost i večitu crninu za izgubljenim carstvom i slobodom, koja je na Kosovu pokopana. Simbol Kosovske tragedije, održavan je i prenošen s kolena na koleno vekovima, po svim krajevima i svim srcima Srpskog naroda. Kao što isto tako simbolično značenje ima i crna svilena derafija, koja se i dan danas nosi oko Crnogorske kape.

No, kod seljanki u naseljima oko Pribinića i Čečave, ima još nešto osobito tipično i upadljivo, a to je način češljanja i razdvajanja kose na sredini čela. Kosa se, tačno na sredini čela razdvoji, i hvatajući jedan deo čela i lica povije preko ušiju, ispod kojih se oplete u venac, a zatim pod grlom pletenice se spoje obično jednom srebrenom parom – brošem. Kod imućnijih seljanki, obično kod devojaka, možete videti po koju nisku dukata, kojom su ukrašene kose ili grudi.

Ovakav način začešljavanja ženske kose, u ovom kraju, kod svih udatih žena je stereotipno, u starinskom duhu i skoro istovetno sa načinom češljanja kose, kod žena u okolini Prizrena.

Ovakav način nošnje, i ovakvo nošenje kose, specijalno kod ženskih nije slučajno. Naprotiv, ono daje smišljenu, simboličnu sliku jedne ucviljene i ožalošćene majke, kojoj je sudbina dodelila da večito nariče i oplakuje svoju decu, svoje sinove junake, koji padoše daleko na bojištu, braneći i žrtvujući se za slobodu i čast svoje otadžbine.

Zar se ovo slobodno ne može primeniti na opštu žalost i tvrdo kameno srce Srpske majke, koja je kroz pet stotina stoleća žalila i oplakivala cvet i diku srpskih sinova, koji padoše na Kosovu „za Krst Časni i Slobodu zlatnu.“

U tom svom velikom bolu za izgubljenom slobodom i slavnim Carstvom, Srpska majka je, sa stojičkim samopregorenjem, spremala i vaspitala, podizala i žrtvovala najbolje svoje sinove, u velikoj nacionalnoj borbi, iz koje je ponikla sloboda i jedinstvo celokupnog našeg naroda.

Tako je Srpski narod, oko Avale, Lovćena Gore i one lepe svete Fruške Gore, Romanije i Veleša nosio i osećao u svojoj duši Vidovdan i Kosovo, više od pet stotina godina.

Sa Kosovom je padao i ustajao, borio se i krvario, živeo i umirao, Krstu služio a Milošem živeo, zanosio i osvajao. Zaista, kroz Kosovsku epopeju iskristalisane su sve najbolje i najsjajnije etničke vrednosti našega naroda.

Bez Vidovdana i Kosova, ne bi bilo onih dubokih i neizgladivih tragova, koji se pokazuju u svima pravcima i na svima poljima našeg narodnog života.

Zato su, kroz Kosovske žrtve, i sve žrtve i krv, od Kosova do danas, osveštana za svagda prava i sloboda Srpskog naroda.

Kroz Kosovske žrtve i kosovske božure, mi se Srbi bolje razumemo, poznajemo i ljubimo, bratimimo i nezaboravljamo. I mi danas nakon 550. godina od Kosovskog boja lakše i svesnije, shvaćamo i razumemo one duhovne i etičke vrednosti, koje su tako dobro i snažno izražene u epu, folkloru, nošnji, viteštvu i drugim manifestacijama našega naroda.

Zato ćemo moći još pre razumeti i shvatiti, otkuda i zašto je naš pravoslavni Srpski narod ovamo u Bosni, uspeo i pored ogromnog tuđinskog pritiska i nebrojenih žrtava, koje je podneo za svoju slobodu da se nacionalno i verski održi i tako sačuva na jedan vidan i trajan način duhovnu i kulturnu vezu sa Lazarevim i Miloševim Kosovom.

Vasilije B. Perović
Bratstvo (Sarajevo), 1939. godine, XV, 9, str. 150 – 154.