Teški uslovi života i rada radnika širom Teslića

Međunarodni praznik rada – Prvi maj, obilježava se širom svijeta u znak sjećanja na dan kada su radnici u Čikagu štrajkom i protestima počeli da se bore za svoja radnička prava. Prvog maja 1886. više desetina hiljada radnika zahtijevalo je bolje uslove rada i osmočasovno radno vreme. Gotovo u isto vrijeme razvijao se radnički pokret na prostoru Teslića, koji je doveo do toga da prvi štrajk masovnih razmjera u Bosni i Hercegovini izbije baš u našem kraju, u predjelu Čavke planine, davne 1889. godine.

Izgradnjom i početkom rada Destilacije, pilana, ciglane, rudnika, željeznice itd. u Usorskoj dolini i Tesliću, formirala se dotad u ovom kraju pepoznata klasa radnika, koji nemaju ništa osim svog rada od kojeg žive. Ti radnici, pritisnuti grubim izrabljivanjem i najamnim radom, izloženi oštrim globama za svaki prekršaj na poslu ili izgubljeni trenutak, okruženi nemilosrdnom birokratijom, postepeno su dolazili do svijesti da moraju biti međusobno povezani i solidarni, što znači i organizovani u odbrani svojih prava. Vlasti su bile na strani buržoazije, tj. poslodavaca, i štitili su njihove interese, s obzirom da su kapitalisti bili glavna snaga u privrednom sistemu Monarhije, koja ih je zato svesrdno pomagala raznim povlasticama i štitila svojom vojnom i policijskom snagom. Svaki pojedinačni, pa i bezazleni pokušaj otpora ili nediscipline prema svemoćnim i privilegovanim poslodavcima, odnosno njihovim izvršiocima, vodio je gadnika u šake policije i žandarma koji su imali dobro uhodan sistem ,,smekšavanja“ i utjerivanja straha.

Već 1902. godine u drvnoj industriji Destilacije sa pilanama, električnom centralom, rudnikom, konzumnim prodavnicama i sl. prosječno je bilo zaposleno oko 750 radnika, a na šumskim radilištima, u periodima kad je sječa bila vrlo intezivna, broj zaposlenih rastao je i do nekoliko hiljada. Bilo je to, razumije se, u ogromnom procentu isključivo nekvalifikovana radna snaga, mahom mladi ljudi, bez ikakvog školskog obrazovanja, nepismeni i zbunjeni svim što se s njima događalo. Uz kapitaliste su bile i vjerske vlasti, pa je to radništvo – kako piše „Glas slobode“, organ Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine u broju od 29. septembra 1911. godine … „s jedne strane zaglupljeno vjerskim fanatizmom držeći se one: „Svako je zlo od boga“, a s druge prestrašeno od žandrskog kundaka, koji ga je kući i od kuće pratio“. … Zato je i proces sazrijevanja klasne svijesti bio postepen, a bio bi vjerovatno i sporiji da nije bilo željezničara i pružnih radnika koji su već u prvim godinama HH vijeka bili međusobno najbolje povezani, organizovani i solidarni, što je imalo krupan uticaj na razvoj organizovanja radnika ne samo u Tesliću nego i u svim drugim tek nastalim industrijskim mjestima.

Iako radnički pokret, kao jedinstvena i organizovana akcija, započinje da djeluje u Bosni i Hercegovini 1906. godine, s velikim Generalnim štrajkom koji je doveo do legalizovanja sindikata, osnovanih nešto ranije, ostaje u istoriji tog pokreta zabilježeno da je prvi štrajk masovnih razmjera izbio 1889. godine u predjelu Čavke planine. Tamo je firma „Marpurgo i Parente“ zapošljavala oko 2.300 drvosječa koji su radili u surovim uslovima i bili nemilosrdno izrabljivani. Ne mogavši da otrpe teror firminih činovnika i njihovih žandarmskih pratilaca, koji su potezali kundake čim bi radnici postavili neki zahtjev, sjekači su se spontano pobunili u oktobru te godine i stupili u štrajk. Zapravo, neposredno prije tog štrajka, oko 400 radnika je u revoltu naprosto bacilo svoje alatke, napustilo posao i pošlo svojim kućama. Štrajk ostalih radnika bio je kratkotrajan, jer im je firma obećala povećanje plata za 10 do 15 odsto. Drugi detalji o tom događaju nisu sačuvani, ali se u Arhivu u Sarajevu nalazi dokumentacija iz koje se vidi da je firma „Marpurgo“ tražila od austro-ugarskog Ministarstva finansija u Beču da se silom sprečava odlazak radnika s posla, te da se naredi da radnici prilikom stupanja na posao kod firme deponuju svoje putne i druge isprave. Firma je takođe, tražila da se na području planine Čavka, bar u toku šest mjeseci (dok traje sječa) uspostavi žandarmerijska stanica, s tim da ona obezbljedi žandarima stan, hranu i odgovarajuće plate. Tim zahtjevima firme „Marpurgo“ bilo je udovoljeno.

Podaci preuzeti iz knjige ”Teslić u NOB” autora Advana Hozića