Istorijska i geografska nomenklatura mesta po starom tešanjskom srezu

U starom tešanjskom srzu, t.j. u današnjim srezovima: tešanjskom, teslićkom i dobojskom ima mnogo mesta i cela sa karakterističnim nazivima, koji nas odvode u srednji vek – u doba bosanske samostalnosti, i, vrhunca procvata bivše usorske banovine, čije je glavno mesto pored Srebrenika, bio vrlo često i Tešanj. Postanak ovih karakterističnih imena mesta vezan je za imena srednjevekovne bosanske vlastele, koja je ove krajeve držala u svojoj vlasti u srednjem veku. Ali, pored karakteristične istorijske, upada nam u oči i geografska nomenklatura.

Po mnogim krajevima Bosne i Hercegovine, a ne samo u tešanjskoj okolini, postoji kontinuitet između današnje geografske nomenklature i one pre dalaska Slovena ovamo. To nam svedoče mnoga ilirsko-arbanaška i romanska geografska imena mesta po Bosni i Hercegovini. Bilo je, dakle, veza između starog, ilirsko-arbanaškog i onog poromanjenog, te docnije srpskog stanovdištva ovuda.

U tešanjskoj okolini selo Čečava, čije je postojanje dokumentarno posvedočeno za srednji vek (1323 g.) ima u svome imenu koren „čeč“. Taj je koren ilirsko-arbanaška reč i znači: tesnac-klanac. Isti se koren nalazi i u imenima hercegovačkih sela Čičevo i Čičeva kod Trebinja, odnosno u gornjoj Neretvi, i u Slavoniji kod imena sela Čečavac, koje se smatra raselicom tešanjske Čečave u doba velikih ratova (1683-1739). U današnjoj Čečavi nema nikakva traga od njenih autohtonaca. Njeno današnje stanovništvo je iz bliže okoline, porekla crnogorskog i staro-hercegovačkog (Sandžak). Zna se za čečavsku svešteničku porodicu Stanković, koja ima nadimak „Špica“, da je od bratstva Špica iz Pazara. Ali oni su došli u Čečavu iz Pojezne, sa severa. Čečavu su njeni stanovnici ppe zvali i Čečevom („Čečevo“). U blizini Čečave je selo Rastuša. Kao i Čečava spominje se to selo g. 1323 u povelji bos. bana Stefana II Kotromanića, kojom su on i brat mu Vladislav nagradili kneza Grgura Stipanovića, dajući mu u baštinu pet sela u tadašnjoj oblasti Usori: „p’rvo Čeč’vu, drugo Hr’stuš, tretie Unenavišći Jekš’. d. Volović. e. Modrič’.“

Selo Rastuša je onaj Hr’stuš iz povelje. Sama povelja je pisana u vezi sa uslugom kneza Grgura Stipanovića, koji je doveo u Bosnu zaručnicu bana Stefana, Jelisavetu, kćer kujavskog vojvode Kazimira, koja je bila rođaka ugarske kraljice i stanovala na dvoru ugarskog kralja, Karla Roberta, s kojim je ban Stefan bio u prijateljskim vezama. Ime sela Rastuše (Hr’stuše), kao i sela Žarkovine kod Tešnja postalo je, kako se u narodu priča, od imena Hr’stuša i Žarka, sinova kneza Grgura Stipanovića. Ali, ako bi se osvrnuli na malo dalju istoriju moglo bi se reći da Rastuša nosi ime po gospodaru severoistočne Bosne sa Usorom i Solima, a oko god. 1247, Rostislavu Mihailoviću, bivšem černigov.-galičkom knezu, zetu ugarskog kralja Bele.

I ime predela „Mihailovac“ prema Blatnici ukazuje nam na ovu mogućnost. Tu je tačno bila granica Bosne i Usore, a ovom potonjom banovinom upravljali su pođaci i prijatelji ugarskih kraljeva, srpski, i, drugi despoti-ugrofili. Granična mesta nosila su njihova imena, valjda da bi se bolje i tačnije znalo dokle dopire čija vlast i gospodstvo! Pored Srebrenika glavno mesto usorske banovine bilo je i Tešanj. Priča se u narodu da se Tešanj zvao nekad „Trešanj“! To nije neverovatno jer je sva okolina Tešnja u proleće u beharu mnogobrojnih trešnjevih stabala oko njega. Tokom vremena, a usled eufonije, ono ,,r“ je ispalo.

Selo Vukova kod Tešnja nosi ime po nekom Vuku, gospodaru usorskom. Iz istorije nam je poznato da su koncem 14. i početkom 15. veka bili najsilniji bosanski velikaši u severnoj Bosni, gospodari Usore i Soli, braća Vukašin i Vukmir Zlatonosovići. U poveljama kralja Ostoje 1399 g. a od 15 januara i 4 februara, spominje se knez Vukašin Zlatonosović. Usorski vojvoda Vukmir Zlatonosović spominje se u povelji toga kralja od 8 decembra 1400 g. U poveljama kralja Tvrtka Tvrtkovića on se spominje 16 avgusta 1420 i 18 avgusta 1421 godine. Najverovatnije je da Vukovo kod Tešnja nosi ime jednoga od ove dvojice Zlatonosovića. Pa i današnje selo Blatnica kod Teslića, koja se nekad zvala Zlatnica, nosi ime po Zlatonosićima. Samo pak ime Vuk u srednjem veku kod bosanske-cppcke vlastele bilo je vrlo često i rasprostranjeno. U drugoj polovini 15 veka bili su gospodari Doboja i okoline njegove: despot Vuk i brat mu Maksim, Brankovići-ugrofili. O njima je do nedavna postojalo narodno predanje, i, nije neverovatno da su oni, budući ugrofili, nekad držali ove krajeve.

Ime Teslić nastalo je od glagol. imenice tesar, u množini tesari ili teslići, koji su u stara doba tesali tamo mnogobrojnu šumsku građu, izvoženu iz okolnih planina Borja i Krnjina. „Teslić-Vlajić“ je ime vezano za nekog vlastelina Vlaja. U god. 1354 spominje se neki knez Vlaj Dobrovojević. „Teslić-Ljeljub“ takođe je od nekog srednjevekovnog imena „Ljelja“ ili „Ljelje“ –  “Ljeljuba“, a Teslić-Kuzmani i „Teslić-Stanojević“ nose nazive po prezimenima naseljenika hercegovačkog porekla. (Herc. prezime „Kuzman“!).

Sela: Rankovnć, Ružević (od Ružoje), Buletić (od Buleta), Miljanovci, Miljkovac, Medakovo (od Medak-Medan), Raduša, Vitkovci, Blaževci, nose imena od imenima srednjevekovnih im gospodara i njihove dece. Nazivi mesta: Kosova, Zvečaja, Pločnika, Trepče, donešeni su od strane Sasa rudara, preseljenih ovamo, u ovdašnje rudnike, iz sela Raške i Južne Srbije, od strane Stevana Dečanskog i Duša’na Silnog, pa i Dragutina i Vladislava, i, njihovih rođaka i prijatelja, bosanskih i usorskih gospodara. Ovih Sasa, sa nemačkim i posrbljenim prezimenima, ima ovuda još podosta! Krsne su im slave: Sv. Stevan Dečanski, ili, kako oni i danas kažu ,,sv. Martin“!; „Miholjdan“ (12-H p. n. k.), i, Simeon Stolpnik (14-1H p. n. k.). Za sve njih priča se u narodu da su nekad bili katolici!

Pribinić je ime vezano za nekog vlastelna Pribina ili Pribinića. Župan Brajan Pribinić spominje se u povelji bana Tvrtka (god. 1357), i brata mu Vuka. God. 1367 bio je sa istim Tvrtkom u Dubrovniku neki Vlkota Pribinić, a god. 1454 spominje se knez Radić-Pribinić. Selo Pribinovci spominje se u povelji bos. kralja Stefana Tomaša Ostojića, koji poklanja sinovima Ivaniša Dragišića „Glašku“, oko reke Ukrine, a koja siže do „vrelišta“ Usore. To je „vrelište“ (izvor)  baš u današnjem Pribiniću.

Staroslovenski je termin u imenu Doboj. Sličnih imena ima podosta po Bosni i Hercegovini, npr.: Dobuj, Dubuj, Dobuju itd. U ovoj reči je koren „dub-hrast“. Eufonički je „dob“. U množini „dubja“ – „dobja“. Mesta sa ovim imenima, po Bosni i Hercegovini, nalaze se u blizini hrastovih šuma. Ovde je to Krnjin-planina. Turski su termini u imenima sela: Karadaglije, na pugu od Tešnja u Žepče, i, Karabegovac. „Karadag“ – crna gora (šuma). Zaista se to selo i nalazi u dubokom i gustom, planinskom, crnom-kara predelu iza Tešnja prema Žepču.   

Vukašin Sirovina, Razvitak, 01.12.1940. godine
Članak poslao: Goran Legenović