Oznaka: Rat u BiH

Obilježavanje Dana teslićkih srpskih brigada Vojske Republike Srpske, održano 14. oktobra u Gornjem Buletiću, otvora pitanje — na koji istorijski događaj se ovaj datum zapravo odnosi. Iako je svečanost protekla u dostojanstvenoj atmosferi, uz prisustvo brojnih zvanica, porodica poginulih i veterana, uočljivo je da se i treću deceniju nakon rata u javnosti ponavljaju iste formulacije, često bez usklađenosti sa dokumentovanim istorijskim izvorima.

Prema zvaničnom narativu koji prati obilježavanje ovog dana, Teslićka srpska brigada je formirana 14. oktobra 1991. godine u Gornjem Buletiću, iz tadašnje 19. partizanske brigade. Međutim, monografija „Teslić u odbrambeno otadžbiskom ratu (1992—1995)“, izdanje Boračke organizacije opštine Teslić, navodi drugačije:

„Naredbom od 21. maja 1992. godine komandant brigade potpukovnik Dejan Bilanović proglasio je formiranje Teslićke srpske brigade Vojske Republike Srpske.“

Prema tom izvoru, proces formiranja počinje tek početkom maja 1992. godine, nakon što je JNA zvanično povučena iz BiH, a Vojska Republike Srpske formirana odlukom Narodne skupštine 12. maja 1992. godine. U tom kontekstu, datum 14. oktobar 1991. godine, koji se danas obilježava, nema utemeljenje u zvaničnim aktima VRS. Iako je u tom periodu sastav JNA na području BiH već bio pretežno srpski, ona je i dalje djelovala kao zvanična savezna vojska, bez nacionalne odrednice, sa jasnom komandnom strukturom Savezne Republike Jugoslavije.

Pored datuma, primjetne su i druge kontradiktornosti koje se pojavljuju u različitim godinama obilježavanja:

• 2013. godine, tadašnji predsjednik Boračke organizacije Radomir Miljić izjavio je da je u ratu „poginulo 551 borac, a oko 1.500 ih je ranjeno“.¹
• 2025. godine, aktuelni predsjednik Aleksa Radišić naveo je broj od 527 poginulih boraca.

Takođe, 2013. se u izvještajima navodi da su teslićke jedinice „držale front dug blizu 190 kilometara“, dok je na ovogodišnjem obilježavanju ratni general Momir Zec istakao da je front bio dug oko 130 kilometara, što je u skladu sa podacima iz monografije. Razlika od 60 kilometara nije zanemarljiva — posebno u vojnom kontekstu.

Još jedno pitanje tiče se i samog mjesta formiranja. Iako se u javnim saopštenjima redovno pominje Gornji Buletić, u monografiji stoji da je komanda brigade formirana u Nastavnom centru TO u Buletiću, dok pojedini veterani sugerišu da se to možda odigralo i u Javorovi, gdje je, po riječima demobilisanog borca Živojina Petrovića, „Milovan Brkić održao predavanje o aktuelnom trenutku“, što više podsjeća na svojevrsnu aluziju na podizanje ustanka 1941. godine, nego na stvarni istorijski događaj iz 1991.

Istorijski gledano, događaji iz oktobra 1991. u Buletiću odnose se prije svega na reorganizaciju i razmještaj jedinica Jugoslovenske narodne armije na području Teslića. Nakon transporta naoružanja i vojne opreme iz skladišta JNA u Ševarlijama, između 14. i 18. oktobra 1991. godine, prema naredbi komandanta 11. divizije JNA, potpukovnik Veljko Bosanac je 18. oktobra 1991. godine u Buletiću formirao komandu 19. partizanske brigade JNA, sa prištapskim jedinicama i jedinicama za obezbjeđenje borbenih dejstava. Dakle, radilo se o partizanskoj brigadi u sastavu JNA, koja će tek kasnije, tokom 1992. godine zajedno sa Teritorijalnom odbranom, postati okosnica buduće Teslićke srpske brigade i pratećih jedinica VRS.

Pitanja u vezi datuma proslave, redakcija Portala uputila je i Boračkoj organizaciji opštine Teslić, kao i gradonačelniku Milanu Miličeviću, koji je prisustvovao obilježavanju. Do trenutka objave teksta odgovori nisu stigli. Ćutanje nad dokumentima, kako se čini, postaje dio istog obrasca u odnosu prema istorijskim događajima — od Drugog svjetskog rata do posljednjeg rata — gdje se narativi, brojke i okolnosti prilagođavaju dnevno-političkim agendama i ideološkim potrebama. Tako istorija sve više prestaje biti nauka zasnovana na dokazima, a postaje relativna stvar — interpretacija trenutka i alat u rukama onih koji vladaju.

1. Medijski izvještaji iz 2013. godine, portal teslicdanas.net pristupljeno 20.10.2025 ↩︎