Selo Rastuša – crtice iz prošlosti 4: Crkva

Serijal „Selo Rastuša – crtice iz prošlosti”, koji će izaći u nekoliko nastavaka, predstavlja pokušaj da se prikupi i otrgne od zaborava što više podataka o ovom selu. Ovako bogato štivo ne bi bio moguće bez nesebične pomoći mnogih Rastušana koji nisu štedjeli vrijeme i trud da se raspitaju, fotografišu i dostave dragocjene informacije. Ovom prilikom im se od srca zahvaljujem.

Najstariji zapis o crkvi u Rastuši sam pronašao u tekstu sveštenika Jevrema Stankovića objavljenom 16. januara 1887. godine u časopisu „Bosanska vila“, u kome piše o tragovima crkve na istoimenom lokalitetu nedaleko od pećine.

U selu Rastuši, blizu Čečave, ima mjesto, koje se zove Crkva; i tu, kažu, da je crkva bila, i nalazili su ljudi kandila, čiraka, što kakvih sitnih stvari i jedan malen krst od srme. Kažu, da je bila zidana crkva, pa je od toga kamena nekakav Turčin Rnjić bio načinio kulu, ali je i ona ostala pusta, pak su je seljani iz sela Rastuše razvalili i od nje kamen odnijeli, te pozidali magaze u kućama. I sada se zna, gdje je bila ta kulina, pa ima i sad dosta kamena otesana, a taj je kamen većinom sve bijeli ljutac mramor. 

– zabilježio je sveštenik Jevrem

Po Šematizmu mitropolije dabrobosanske iz 1882. godine, Rastuša i Ukrinica su bile u sastavu Parohije gornjo-radnjanske. Tada je službovao sveštenik Jovo Kvrgić. Od 1895. godine sela su pripojena Parohiji čečavskoj. Crkvena opština i Parohija rastuška osnovane su 15. novembra 1981. godine. Pored Rastuše, Crkvenu opštinu sačinjavali su još Ukrinica, Ljeb i Čečavska Stupa. Decembra mjeseca 2000. godine iz sastava Parohije izlaze Osretci, Ljeb i Dragalovci. Potom i Rastuška Stupa izlazi iz sastava Parohije rastuške i biva pripojena Osredačkoj parohiji.

Prvobitnu ulogu crkve po osnivanju parohije 1981. godine, imala je kapela uređena u prizemlju novoizgrađenog parohijskog doma, osvećena 14. oktobra 1989. godine od Episkopa zvorničko-tuzlanskog Vasilija. Gradnja hrama dimenzija 20×13,5 metara posvećenog Pokrovu Presvete Bogorodice započela je 10. marta 1998. godine u blizini parohijskog doma na zemlji Đukića pored rijeke Ukrine, nedaleko od administrativnog centra Čečave.

Projekat hrama izrađen je u projektnom birou „Semberija-projekt“ iz Bijeljine. Nakon završenih radova hram je osveštao Episkop Vasilije na praznik Pokrova Presvete Bogorodice – slava hrama, 14. oktobra 2010. godine. Ikonostas u duborezu od hrastovine izradio je Vitomir Marković iz Ukrinice. Ikone na ikonostasu živopisao je Petar Bilić iz Beograda. Hram živopiše Darko Živković iz Kragujevca.

Zanimljivo je da se crkva počela koristiti mnogo prije njenog završetka. U nedovršenom hramu je već u februaru 2003. godine obavljeno prvo krštenje, kada je tromjesečno dijete Stefan Popović kršten dok je temperatura u prostoriji iznosila 15 stepeni ispod nule. Prvo vjenčanje je obavljeno 8. marta iste godine, kada su brak sklopili Slavoljub Petrović i Nedeljka Borić iz Teslića.

Mjesto „Crkva” na koje se referisao Jevrem Stanković mještani Rastuše danas zovu Crkvinom. Zemlja je u posjedu Subotić Petra, sina Veljke. Petar trenutno živi u Americi. Na pitanje zašto crkva nije podignuta na tom lokalitetu, mještani nemaju konkretan odgovor. Kažu da je bilo razgovora sa arheolozima prilikom istraživanja pećine 2012. godine da se i taj lokalitet istraži, međutim, nakon smjene vlasti na oktobarskim izborima iste godine, ideja je, kako kažu, propala.

Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine bilježi da je Crkvina (Mramor) u Rastuši nalazište sa temeljima zidova, vjerovatno, crkve s polukružnom apsidom, orijentisanom u pravcu zapad-istok.¹

Postoji jedna legenda po kojoj su mještani na tom lokalitetu počeli zidati kamenu crkvu da bi im potom jedan čovjek rekao da tu crkva nikada neće zazvoniti. Jedne noći iz pravca Crkvine začula su se zvona a ujutru kada se narod probudio i neimari došli na posao, imali su šta i da vide – sve što su do tada napravili je bilo porušeno. Razbacano kamenje svuda unaokolo i danas podsjeća na taj događaj. Kažu da dobije upalu krajnika svako ko se sa obližnjeg izvora napije vode, a samo hrabri su se u to i uvjerili.

Paroh Nedeljko Prišić se jedne prilike žalio da je prvobitno bio pokušaj da se crkva izgradi na Kalauri, ali do toga nije došlo jer se nije mogao obezbijediti plac za tu namjenu. Kaže da je tako zbog „crvenih” i onih koji ne misle dobro crkvi i srpskom rodu. Mještani potvrđuju da je bilo razgovora o gradnji hrama na Kalauri, ali da oni nisu urodili plodom. Zemljište na kome se danas nalazi parohijski dom je kupljen a dio zemlje na kome je podignut hram, je dijelom kupljen a dio je poklon Rose Đukić.

Inače protojerej-stavrofor Nedeljko Prišić, paroh rastuški, u parohiji je od njenog osnivanja. Rodom je iz Lopara, otac je dvije kćerke i sina.

Groblja

Najstarije groblje u Rastuši je Dakića groblje u zaseoku Gornja Palanka. Na njemu se nalaze dva spomenika klesana od kamena u obliku groba. Ispod ovog groblja 2004. godine je osnovano novo radi proširenja kapaciteta. Groblje Končin panj u Rijeci je osnovano 1992. godine a prvi pokojnik sahranjen u ovom groblju je Đorđo Bogdanić. Pored ovih grobalja, Rastuša ima još Ilinčića groblje na Kalauri, Ivanića groblje u Rastuškoj Stupi i Šljivsko u zaseoku Šljive, na kome se takođe nalazi klesani spomenik sa mještanima nepoznatim pismom.

Spomenici

Na spomeničkom kompleksu na Kalauri se nalaze tri spomenika. Kompleks je podignut nekad iza rata devedesetih. Na njemu centralno mjesto zauzima spomenik borcima iz poslednjeg Odbrambeno-otadžbinskom rata. Rastuša je za stvaranje Republike dala svojih devetnaest najboljih sinova, među kojima je najmlađi imao 16, a najstariji 41 godinu.

Rastušani su tada podigli i spomen ploču sa imenima poginulih u Prvom svjetskom ratu i sljedbenicima četničkog – ravnogorskog pokreta.

Takođe, na kompleks su prenesena su imena sa ornulog zidanog spomenika borcima i žrtvama fašizma koji se nalazi u dvorištu osnovne škole i postavljena na spomenik izgrađen od betona. Danas se priča i o planu obnove spomenika u dvorištu osnovne škole podignutog iza Drugog svjetskog rata, čime bi se sačuvao i taj dio istorije.

Parastos poginulim borcima i polaganje vijenaca žrtvama fašizma se vrši zadnje nedjelje avgusta. Svake godine na Pokrov Presvete Bogorodice obilježava se slava hrama uz bogat kulturno-molitveni i gastro događaj. Narodni zbor u rastuši je obilježavan zadnjeg vikenda avgusta sve do početka 2000-ih, kada je propao.

Svi tekstovi iz serijala

1. Arheološki leksikon BiH, 2, str. 116., Sarajevo 1988. ↩︎